Pustynia Błędowska – historia, przemiany i ochrona
Jak powstała polska pustynia?
Pustynia Błędowska to unikatowy obszar przyrodniczy, który powstał w wyniku działalności człowieka. Już w XIII i XIV wieku prowadzono w okolicach Klucz i Olkusza intensywny wyrąb lasów, by pozyskać drewno dla lokalnych hut srebra i ołowiu. Drzew używano do budowy szybów, sztolni i produkcji węgla drzewnego – niezbędnego do przetapiania rudy.
Wraz z korzeniami usuwano całe fragmenty lasu, co doprowadziło do zniszczenia naturalnej ochrony gleby. Gdy teren pozbawiono roślinności, działanie wiatru szybko odsłoniło rozległe pokłady piasku. Tak powstał obszar o powierzchni około 33 km² – największy w Europie środkowej teren przypominający pustynię.
Już za panowania Kazimierza Wielkiego ruchome piaski zagrażały Olkuszowi, ważnemu wówczas miastu królewskiemu. Według podań, to właśnie wtedy rozpoczęto próby stabilizacji piasku, m.in. poprzez sprowadzenie z wybrzeża Bałtyku wydmuchrzycy piaskowej – trawy, która potrafiła przetrwać w suchym, piaszczystym środowisku.
Z dzisiejszej perspektywy można powiedzieć, że Pustynia Błędowska to efekt średniowiecznej katastrofy ekologicznej. Paradoksalnie jednak to właśnie dzięki temu powstał ekosystem, który dziś stanowi ostoję wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Obszar jest domem dla muraw napiaskowych i śródlądowych wydm – siedlisk chronionych w ramach sieci Natura 2000.
Zarastanie i walka o zachowanie pustyni
Przez wieki pustynia – potocznie nazywana „piachami” – pozostawała w niemal niezmienionej formie, choć stopniowo traciła powierzchnię na rzecz prób zalesiania i upraw. Przełom nastąpił w latach 60. XX wieku. Wówczas zdecydowano o celowym zalesieniu pustyni, m.in. wierzbą kaspijską i sosną zwyczajną, aby ograniczyć problem nawiewanego piasku, który zasypywał okoliczne pola.
W tamtym czasie gmina Klucze miała głównie rolniczy charakter, a przemysł dopiero się rozwijał, dlatego sprzeciw wobec zalesiania był niewielki. Ostatnie nasadzenia przeprowadzano jeszcze w latach 90. Dopiero wtedy lokalna społeczność zaczęła dostrzegać, że pustynia, będąca lokalnym ewenementem na skalę europejską, niemal zniknęła z krajobrazu.
Dlaczego musimy chronić Pustynię Błędowską?
Pustynia Błędowska to nie tylko przyrodnicza ciekawostka – to symbol dziedzictwa regionu, świadectwo wpływu człowieka na środowisko i unikatowe siedlisko wielu rzadkich gatunków. Choć nie jest pustynią w klasycznym sensie, jej krajobraz przypomina ten znany z bardziej suchych stref świata. Dziś to także jedna z głównych atrakcji turystycznych Małopolski i województwa śląskiego.
O pustynię trzeba dbać. Jej zarastanie jest procesem naturalnym, ale nieodwracalnym bez ludzkiej interwencji. Dlatego co roku prowadzone są działania mające na celu zachowanie jej unikalnego charakteru.